Εκδήλωση Αρχαίων Λατομείων – Πέμπτη 27/7/2023

Ομιλία στην εκδήλωση της ΑΜΚΕ της 27/07/2023 για τα Αρχαία Λατομεία

Αγαπητές φίλες, αγαπητοί φίλοι

Κλείνει ένας περίπου χρόνος από τότε που οι προσπάθειες των εκπροσώπων 6 φορέων, πολιτιστικών και επαγγελματικών, της Πάρου καρποφόρησαν και οδήγησαν στη δημιουργία της ΑΜΚΕ Αρχαία Λατομεία Μαρμάρου Πάρου. Ήταν ένα κρίσιμο βήμα στην πορεία που είχε ξεκινήσει νωρίτερα μέσα από τις ομάδες εργασίας που λειτούργησαν στο πλαίσιο της Συντονιστικής Επιτροπής του Δήμου, στην οποία οι φορείς αυτοί συμμετείχαν ενεργά, ώστε να μεταβούμε σε ένα άλλο επίπεδο αποτελεσματικότητας.

Σήμερα λοιπόν, ένα χρόνο μετά, είμαστε εδώ για να σας παρουσιάσουμε τον απολογισμό ενός χρόνου δουλειάς. Δουλειάς που σύμφωνα με τους καταστατικούς σκοπούς της ΑΜΚΕ συμπυκνώνεται στην προστασία και ανάδειξη των Αρχαίων Λατομείων Μαρμάρου στο Μαράθι. Και έχει ως βασικά μέσα για την επίτευξη των στόχων αυτών, πρώτον την ανάληψη πρωτοβουλιών και τον συντονισμό των ενεργειών για την προστασία και την ανάδειξη και δεύτερον την αναζήτηση χρηματοδοτικών πόρων, χορηγιών αλλά και εθελοντικής προσφοράς στην κατεύθυνση της επίτευξης αυτών των στόχων.

Όπως ίσως ξέρετε, η ΑΜΚΕ δεν μπορεί εκ του Νόμου να έχει σημαντικές αρμοδιότητες στο χώρο των Αρχαίων Λατομείων. Τα αρχαία μνημεία, όπως οι υπόγειες στοές, εμπίπτουν στην αρμοδιότητα την Εφορείας Αρχαιοτήτων Κυκλάδων. Επί των βιομηχανικών κατασκευών του 19^ου αιώνα στο χώρο έχει λόγο η Υπηρεσία Νεωτέρων Μνημείων του Υπουργείου Πολιτισμού. Το μεγαλύτερο μέρος του κηρυγμένου Αρχαιολογικού Χώρου είναι ιδιοκτησίες, με τους ιδιοκτήτες τους να έχουν, παρά τον χαρακτηρισμό του χώρου, τα νόμιμα δικαιώματα νομής και κατοχής. Και αν υπάρχει ένας φορέας που συγκεντρώνει τις περισσότερες πιθανότητες αλλά και δυνατότητες να αποτελέσει μελλοντικά τον Φορέα Διαχείρισης ενός αρχαιολογικού και πολιτιστικού πάρκου, αυτός είναι ο Δήμος Πάρου και οι οργανισμοί του.

Η πρώτη μας προσπάθεια λοιπόν είναι να κινητοποιήσουμε και να συντονίσουμε όλα αυτά τα μέρη, ώστε να αρχίσουμε σταδιακά να επιτυγχάνουμε κάποιους από τους επιμέρους στόχους, στόχους ενταγμένους στο γενικό πλαίσιο της προστασίας και ανάδειξης. Είμαστε σε συνεχή συνεργασία με την Εφορεία Κυκλάδων, ώστε να αντιμετωπιστούν σύντομα και αξιόπιστα τα σοβαρά προβλήματα ευστάθειας των υπόγειων στοών και των μετώπων τους, κυρίως του λατομείου Νυμφών. Έχουμε ανοίξει δίαυλο επικοινωνίας με την Υπηρεσία Νεωτέρων Μνημείων ώστε να δούμε πώς μπορούμε να διασώσουμε και να αναδείξουμε τα βιομηχανικά κτήρια του 19^ου αιώνα. Ο δίαυλος αυτός όμως πρέπει να διευρυνθεί προκειμένου να έχουμε και στην περίπτωση αυτή απτά αποτελέσματα και αυτή είναι μια από τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουμε. Είμαστε σε επαφή με ιδιοκτήτες της περιοχής και προσπαθούμε σταδιακά να βρούμε λύση στο να περιέλθουν κάποιες από τις ιδιοκτησίες αυτές στον έλεγχο του Δημοσίου. Τέλος, θεωρούμε τον Δήμο Πάρου συμμέτοχο στην προσπάθεια αυτή και θα επιδιώξουμε τη σύναψη τριμερών ή και τετραμερών προγραμματικών συμβάσεων με τις Υπηρεσίες του Υπουργείου Πολιτισμού και τον Δήμο. Άλλη μια σημαντική πρόκληση για το άμεσο μέλλον.

Ας δούμε όμως λίγο πιο αναλυτικά κάποιες από τις υποθέσεις στις οποίες εμπλέκεται η ΑΜΚΕ.

Στον τομέα της προστασίας.

• Στο τέλος του 2022 εκπονήθηκε από το ΕΜΠ μια πολύ σημαντική μελέτη. Με επικεφαλής τον διακεκριμένο διεθνώς Καθηγητή Β. Μαρίνο και ειδικούς συνεργάτες του έγινε η τρισδιάστατη ψηφιακή αποτύπωση όλων των στοών των λατομείων Πανός και Νυμφών. Έχουμε δηλαδή πλέον ένα ακριβές τρισδιάστατο τοπογραφικό των στοών, ένα πολύ σημαντικό εργαλείο για τις επόμενες φάσεις εργασιών προστασίας και ανάδειξης. Στο ίδιο πλαίσιο έγινε η γεωλογική χαρτογράφηση των στοών και ο αρχικός εντοπισμός των θέσεων που παρουσιάζουν σοβαρά προβλήματα ευστάθειας. Η εντυπωσιακή αυτή μελέτη παρουσιάστηκε το Νοέμβριο σε εκδήλωση στην αίθουσα του Αρχίλοχου από τον κ Μαρίνο και την ομάδα του. Η μελέτη συντάχθηκε με χρηματοδότηση του Υπουργείου Πολιτισμού αλλά ο ρόλος της ΑΜΚΕ στο συντονισμό των ενεργειών που κατέληξαν στην ανάθεσή της ήταν πολύ σημαντικός.
• Τον Φεβρουάριο του 2023 καταθέσαμε ως ΑΜΚΕ πρόταση χρηματοδότησης μελέτης στην πρωτοβουλία Cycladic Identity του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης. Η πρότασή μας αφορούσε το επόμενο στάδιο της μελέτης Μαρίνου και συγκεκριμένα τη μελέτη για τη λήψη προσωρινών ή μόνιμων μέτρων υποστήριξης στα σημεία των στοών και των μετώπων τους που παρουσιάζουν τα εντονότερα προβλήματα ασταθειών. Η πρόταση εγκρίθηκε και χρηματοδοτήθηκε και ήδη έχει γίνει το πρώτο μέρος της εργασίας των μελετητών, που είναι η λεπτομερής αυτοψία και αξιολόγηση των σημείων αυξημένου κινδύνου. Είμαστε σε συνεννόηση με την Εφορεία και τους μελετητές για να οριστικοποιηθούν τα σημεία επεμβάσεων, για τα οποία θα γίνουν το αμέσως επόμενο χρονικό διάστημα λεπτομερείς μελέτες εφαρμογής. Στο σημείο αυτό πρέπει να αναφερθεί ότι ο Jeremy Downward, σταθερός υποστηρικτής με την αποβιώσασα πέρσι σύζυγό του Νάγια της ΑΜΚΕ αλλά και πολλών σημαντικών πρωτοβουλιών για τον πολιτισμό και το περιβάλλον, διέθεσε ένα ποσό ανάλογο με αυτό της χρηματοδότησης του Cycladic Identity για την επέκταση του αντικειμένου της μελέτης για τα μέτρα υποστήριξης στα ασταθή σημεία των στοών. Μια και είναι εδώ σήμερα του εκφράζουμε τις θερμές ευχαριστίες μας και για αυτή την χορηγία του προς την ΑΜΚΕ.
• Μια και μιλάμε για προστασία άλλο ένα μνημείο που χρειάζεται προστασία είναι τα βαρουλκοστάσια, τα δύο κτήρια στο ύψωμα της λατύπης απέναντι από τις εισόδους του λατομείου Νυμφών. Έχουν γίνει οι σχετικές συζητήσεις με την Υπηρεσία Νεωτέρων Μνημείων και προσπαθούμε να δρομολογήσουμε την ανάθεση και τη χρηματοδότηση μιας μελέτης για την προστασία των δύο αυτών κτηρίων.
• Στον τομέα της προστασίας μπορούμε επίσης να εντάξουμε τις προσπάθειες της ΑΜΚΕ για την επίλυση του ιδιοκτησιακού προβλήματος με πρώτη προτεραιότητα το ακίνητο εντός του οποίου βρίσκονται οι είσοδοι των στοών του λατομείου Νυμφών. Η υπόθεση αυτή είναι αρκετά περίπλοκη λόγω και του δασικού χαρακτήρα του μεγαλύτερου μέρους του ακινήτου. Καταβάλλουμε όμως προσπάθειες για την αντιμετώπιση του θέματος με τρόπο που και τους ιδιοκτήτες θα ικανοποιήσει και θα δώσει στο Υπουργείο τη δυνατότητα της απρόσκοπτης πρόσβασης στις εισόδους των στοών προκειμένου να μπορούν να προχωρήσουν οι εργασίες προστασίας και αργότερα ανάδειξης.

Στον τομέα της ανάδειξης ο στόχος μας είναι η σταδιακή ανάπτυξη ενός επισκέψιμου αρχαιολογικού χώρου που στη συνέχεια θα εξελιχθεί σε αρχαιολογικό και πολιτιστικό πάρκο με δικό του φορέα διαχείρισης. Ο μακροπρόθεσμος στόχος, το όραμα, είναι η ένταξη του πάρκου αυτού στα μνημεία παγκόσμιας κληρονομιάς της UNESCO. Στο πλαίσιο αυτό γίνονται ενέργειες άμεσου χαρακτήρα και άλλες που έχουν απώτερη στόχευση. Αναφέρω τις κυριότερες:

• Η κατασκευή και τοποθέτηση ενημερωτικών πινακίδων ως ένα πρώτο βήμα για την αναστροφή της σημερινής εικόνας εγκατάλειψης που παρουσιάζει ο χώρος. Οι πινακίδες τοποθετούνται με την έγκριση της Εφορείας όσον αφορά τόσο στο σχεδιασμό και το περιεχόμενό τους, όσο και στις θέσεις τους. Οι πινακίδες έχουν σχεδιαστεί από πέρσι από την Μαιρίνα Ματθαιοπούλου την οποία για μια ακόμα φορά ευχαριστούμε για την αφιλοκερδή προσφορά της, αλλά για διάφορους λόγους που δεν είναι της στιγμής να αναφερθούν καθυστέρησε η κατασκευή τους. Όμως πλέον η κατασκευή των βάσεων έχει ήδη γίνει και πολύ σύντομα θα μεταφερθούν στις τελικές τους θέσεις όπου θα γίνει και η τοποθέτηση των μεταλλικών πλακών με το ενημερωτικό περιεχόμενο. Πολλοί συνέβαλαν στην κατασκευή των πινακίδων και με διάφορους τρόπους. Είχαμε την δωρεάν προσφορά υλικών από τις εταιρείες των κυρίων Κ. Σκανδάλη και Άγγελου Άγουρου, τη δωρεάν εκσκαφή των ορυγμάτων των θεμελίων από τον κ. Δαβερώνα. Είχαμε επίσης την οικονομική συνεισφορά από αρκετούς φίλους της ΑΜΚΕ, από μέλη των Φίλων της Πάρου, από την Ένωση Ξενοδόχων και αρκετούς ξενοδόχους της Πάρου. Και η προσπάθεια συγκέντρωσης χρημάτων για το σκοπό αυτό συνεχίζεται. Ειδική μνεία θα ήθελα να κάνω στον Γιάννη Περάκη που σε μια εξαιρετικά δύσκολη εποχή για να βρει κανείς συνεργεία ανέλαβε την κατασκευή των βάσεων και με πολύ ζήλο ολοκλήρωσε την κατασκευή τους. Με όλα αυτά πολύ σύντομα οι πινακίδες θα είναι στη θέση τους.
• Η δημιουργία του ιστότοπου της ΑΜΚΕ, parianmarble.com και parianmarble.gr, όπου έχει συγκεντρωθεί μεγάλος όγκος υλικού σε σχέση με την ιστορία και την πολιτισμική αξία των Αρχαίων Λατομείων. Ο επισκέπτης μπορεί να βρει σε αυτό πλήθος πληροφοριών και αναφορών για τα Αρχαία Λατομεία αλλά και τα έργα τέχνης που κατασκευάστηκαν από το Παριανό Μάρμαρο, την Παρία Λίθο. Η κατασκευή και διαχείριση του ιστότοπου γίνεται με την ευγενική υποστήριξη του Νικόλα Στεφάνου.
• Η διοργάνωση πολλών επικοινωνιακών δράσεων με τις οποίες επιχειρούμε να αναδεικνύουμε τη σημασία του μνημείου και των πρωτοβουλιών για την προστασία και ανάδειξή του αλλά και να παρουσιάζουμε το έργο που γίνεται στην τοπική κοινωνία και σε όσους με οποιοδήποτε τρόπο σχετίζονται με την Πάρο. Στο πλαίσιο αυτό διοργανώνουμε τακτικές επισκέψεις – ξεναγήσεις στο χώρο, διοργανώνουμε επίσης τακτικές ενημερωτικές εκδηλώσεις, όπως αυτή του περασμένου Νοέμβρη στον Αρχίλοχο, στην οποία ο καθηγητής κ. Μαρίνος έκανε μια εντυπωσιακή παρουσίαση της δουλειάς του και διοργανώνουμε ακόμα ομιλίες στα σχολεία, όπως έγινε φέτος στα γυμνάσια της Παροικιάς και της Νάουσας για να φέρουμε τα νέα παιδιά σε επαφή με αυτό τον πολιτιστικό θησαυρό του τόπου τους.
• Έχουμε δημιουργήσει τον θεσμό των τακτικών μελών μέσω του οποίου εκλεκτοί επιστήμονες, μεταξύ αυτών αρκετοί καθηγητές πανεπιστημίου, επικουρούν το έργο ανάδειξης που επιτελείται με την υποστήριξη της ΑΜΚΕ. Αναφέρω εντελώς ενδεικτικά τους πανεπιστημιακούς κ. Μέλφο, Κουκουβέλα, Καλιαμπάκο και Καρυδάκη που για όσους γνωρίζουν αποτελούν κορυφαίους ειδικούς σε θέματα σχετικά με τη δική μας υπόθεση.
• Μελλοντική πρόκληση είναι η τεκμηρίωση και η ανάδειξη και των άλλων Αρχαίων Λατομείων που υπάρχουν στην ευρύτερη περιοχή του Μαραθίου, καθώς δεν είναι μόνον τα γνωστά στους περισσότερους Λατομεία Νυμφών και Πανός αυτά από τα οποία γινόταν η εξόρυξη του μαρμάρου. Φαίνεται ότι αυτό το πεδίο έρευνας είναι ευρύτατο και εδώ η συμβολή κάποιων εκ των προαναφερόμενων καθηγητών θα είναι πολύ σημαντική.
• Άφησα για το τέλος το πιο σημαντικό έργο, δηλαδή τη σύνταξη του Γενικού Στρατηγικού Σχεδίου, του Master Plan, για τη σταδιακή δημιουργία του αρχαιολογικού και πολιτιστικού πάρκου. Το Master Plan θα αποτελέσει τον οδικό χάρτη για την πορεία μας βήμα – βήμα προς το στόχο αυτό. Θα καθορίσει τις χρήσεις γης στο χώρο, πού δηλαδή θα γίνει τι, θα προσδιορίσει το αντικείμενο, το χρονοδιάγραμμα και τον προϋπολογισμό των μελετών και των έργων που πρέπει σταδιακά να γίνουν στο πλαίσιο της προστασίας και της ανάδειξης και θα εξετάσει τον πιο σύγχρονο και πρόσφορο τρόπο λειτουργίας του πάρκου. Έχουμε δουλέψει πολύ πάνω σε αυτό, έχουμε μια θετική ανταπόκριση από την Εφορεία Αρχαιοτήτων και είμαστε εδώ και καιρό σε επαφή με την Υπηρεσία Νεωτέρων Μνημείων καθώς είναι αναγκαία και η δική τους συμμετοχή. Επίσης είναι μια υπόθεση που αφορά πολύ σοβαρά και τη Δημοτική Αρχή της Πάρου και ελπίζουμε ότι ανεξαρτήτως αποτελέσματος στις προσεχείς εκλογές η νέα Δημοτική Αρχή θα συνεργαστεί και αυτή πάνω σε αυτό το σχέδιο.

Πιστεύω ότι σας έδωσα μια εικόνα του έργου που έχει γίνει αυτό τον πρώτο χρόνο λειτουργίας της ΑΜΚΕ και που συνεχίζεται με τις προοπτικές και τις προκλήσεις του. Πριν κλείσω θέλω να σταθώ σε δύο θέματα.

• Το πρώτο είναι ότι χρειάζεται από όλους μας υπομονή και επιμονή. Κάθε βήμα που κάνουμε, κυρίως αυτά που σχετίζονται με τα μνημεία, είναι βραδύ, καθώς περνάει μέσα από τις διαδικασίες των Υπηρεσιών του Υπουργείου Πολιτισμού που είναι πολύ αργές. Δεν είναι η απουσία ενδιαφέροντος των εντεταλμένων υπαλλήλων του Υπουργείου. Αντίθετα, και ενδιαφέρον έχουν και είναι αφοσιωμένοι στη δουλειά τους. Όμως τα φορτία τους είναι μεγάλα, οι διαδικασίες αργές και οι προτεραιότητές τους καθορίζονται από τα υψηλότερα κλιμάκια. Επομένως χρειάζεται υπομονή.
• Το δεύτερο είναι η προσφορά των 7 μελών του ΔΣ της ΑΜΚΕ. Προερχόμενα από 6 διαφορετικούς φορείς όλα ανεξαιρέτως τα μέλη έχουν πολύ σημαντική συμβολή στο έργο που παράγεται, ο καθένας και η καθεμιά στο πεδίο που γνωρίζει καλύτερα. Το ΔΣ συνεδριάζει τακτικά, έχουμε σχεδόν πάντα πλήρη απαρτία, όλοι μας αναλαμβάνουμε επιμέρους αποστολές τις οποίες διεκπεραιώνουμε με πραγματικό ενδιαφέρον μακριά από οποιαδήποτε πολιτική ή άλλη σκοπιμότητα. Μετά από ένα χρόνο εμπειρίας στη συνεργασία αυτή μπορώ να σας διαβεβαιώσω απόλυτα για αυτό.

Εκ μέρους των 7 αυτών μελών θα ήθελα να σας ευχαριστήσω θερμά για την παρουσία σας εδώ απόψε και να σας ζητήσω να συνεχίσετε να υποστηρίζετε το έργο της ΑΜΚΕ τόσο ηθικά όσο και υλικά, ώστε σύντομα αυτή η υπόθεση της προστασίας και ανάδειξης που επί 25 χρόνια ήταν σε ύπνωση να γίνει μια ζωντανή και εξελισσόμενη πραγματικότητα.

Νίκος Μαλατέστας, Διευθύνων Σύμβουλος ΑΜΚΕ