Σπήλαιο των Νυμφών

Το λατομείο των Νυμφών είναι το γνωστότερο μεταξύ των λατομείων του Μαραθίου. Πήρε το όνομά του από το αναθηματικό ενεπίγραφο ανάγλυφο, σκαλισμένο στο φυσικό πέτρωμα στην αριστερή πλευρά της νότιας στοάς, αφιέρωμα του Αδάμαντα από την Θράκη προς τις Νύμφες, έργο του 4ου αι. π.Χ. Ο υπόγειος χώρος του λατομείου έχει μήκος 190 μ. κατά την έννοια Β-Ν, και πλάτος 50-120 μ., με ύψος που μπορεί να φτάνει ως και τα 3-4 μ. και με υπερκείμενη μάζα που κυμαίνεται από 20-100 μ. Στο νότιο μέρος του λατομείου, που είναι το παλαιότερο, οι άτμητες μάζες (πεσσοί στήριξης) έχουν μεταξύ τους απόσταση 6-10 μ. ενώ το πάχος τους διαμορφώνεται ανάλογα με το πάχος της υπερκείμενης μάζας. Από τους περίπου 100 συνολικά πεσσούς που υπολογίζεται ότι θα είχε το λατομείο, σήμερα είναι ορατοί 20, ενώ άλλοι τόσοι διαφαίνονται μέσα από τα μικρά κενά της λιθογόμωσης (πλήρωση των κενών της εξόρυξης με στείρο υλικό για λόγους ασφάλειας).

Η σημερινή εικόνα του λατομείου των Νυμφών οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στις εργασίες της Βελγικής Εταιρείας και της Ελληνικής Εταιρείας Μαρμάρων Πάρου που επιχείρησαν την επανεκμετάλλευση του λατομείου τον 19ο αι. Τότε διαμορφώθηκαν οι δύο κεντρικοί διάδρομοι στο βόρειο και νότιο τμήμα του λατομείου, καθώς και άλλοι μικρότεροι με αφαίρεση χιλιάδων κυβικών αρχαίας λατύπης, καθαιρέθηκαν ορισμένοι αρχαίοι πεσσοί στήριξης ενώ δημιουργήθηκαν νέοι ισχυροί αναλημματικοί τοίχοι. Η επανεκμετάλλευση εντέλει ευτυχώς ματαιώθηκε, ωστόσο χάρη στις εργασίες εκείνες το υπόγειο λατομείο μπορεί σήμερα να είναι επισκέψιμο σε μεγάλη έκταση και γίνεται αντιληπτό με τρόπο που δεν ήταν δυνατός ούτε κατά την αρχαία φάση λειτουργίας του.

Για την ανέλκυση του υλικού και την εκμετάλλευση των λατομείων κατασκευάστηκε ένα σύνθετο μηχανικό σύστημα, ποικίλες κτηριακές εγκαταστάσεις και σιδηροδρομική γραμμή που οδηγούσε στο εργοστάσιο της εταιρείας στην Παροικιά, απέναντι από τον παλαιό προβλήτα, όπου λειτουργούσε γερανός ικανότητας 20 τόνων. Τα σωζόμενα κατάλοιπα των εγκαταστάσεων εκείνων αποτελούν σημαντικά μνημεία της βιομηχανικής αρχιτεκτονικής του 19ου αι.