Οξύς και δίκαιος, τολμηρός αλλά και γοητευτικός στον λόγο του, ο Μανόλης Κορρές είναι ο άνθρωπος που αφιέρωσε τη ζωή του στην ιστορία της αρχιτεκτονικής. Με αξιοζήλευτη πορεία στα έργα αναστήλωσης του Παρθενώνα και πρόσφατα του Παναγίου Τάφου, η καριέρα του είναι γεμάτη βραβεύσεις και διακρίσεις όπως ο τίτλος του μέλους της Ακαδημίας Αθηνών που του απονεμήθηκε πριν λίγους μήνες. Στο Parola μας μίλησε για όλα, και κυρίως για τα αρχαία λατομεία μαρμάρου της Πάρου, τη γνωστή ανοιχτή πληγή, στα πλευρά του νησιού.

Εργαστήκατε για είκοσι πέντε περίπου χρόνια στο αναστηλωτικό πρόγραμμα της Ακρόπολης, εκ των οποίων δεκαέξι στον Παρθενώνα. Πρόσφατα συμμετείχατε στην αναστήλωση του Ναού του Παναγίου Τάφου. Θα έλεγε κανείς ότι με τη δουλειά σας αγγίξατε τα Άγια των Αγίων .

Όλα είναι θέμα τύχης, όπως έλεγε κι ο αείμνηστος δάσκαλός μου, ο Χαράλαμπος Μπούρας. Όταν προκύπτουν ευκαιρίες κι όταν βρίσκεται κανείς εκεί και έχει κάποια εμπειρία, και αυτά που ξέρει τα θέλουν και οι άλλοι, όλα αυτά δημιουργούν τις προϋποθέσεις για να αρχίσει μια συνεργασία.
Λοιπόν τα δικά μου αρχίζουν πολύ πίσω. Όταν ακόμη σπούδαζα στο Πολυτεχνείο εργαζόμουν και πιο πολύ μου άρεσε να βοηθάω τους αρχαιολόγους. Όχι τόσο σε ανασκαφές αλλά γενικότερα σε έρευνες, όπου χρειαζόντουσαν σχεδιαστικές αναπαραστάσεις μνημείων, κάτι στο οποίο τα κατάφερνα αρκετά καλά. Μάλιστα τότε σιγά-σιγά άρχισα να συνειδητοποιώ ότι υπήρχαν κάποιες σκοτεινές πλευρές στην ανοικοδόμηση των πάντων και ότι υπήρχε πολλή ομορφιά στη δουλειά στα αρχαία, κυρίως έξω στις εξοχές. Άλλωστε δεν μου άρεσε και τόσο το μέσα στο γραφείο.
Ο Χαράλαμπος Μπούρας, ο οποίος όχι μόνο ήταν ο καλύτερος επιστήμων, το καλύτερο μυαλό, ο καλύτερος καθηγητής αλλά είχε κι αυτό το ήθος και τη συνέπεια, αποτέλεσε παράδειγμα άρα πολύ μεγάλη επιρροή. Δεν προσπάθησε να παρασύρει κανέναν στη δική του τη δουλειά. Αυτό έγινε μόνο του.
Έτσι όταν το 1975 ιδρύεται η Ε.Σ.Μ.Α (Επιτροπή Συντηρήσεως Μνημείων Ακροπόλεως) ήμουν ο πρώτος που μου ζητήθηκε να αναλάβω στο έργο. Βέβαια δεν αισθάνθηκα και πολύ καλά, αισθάνθηκα ότι ήμουν πολύ νέος για να δουλέψω στην Ακρόπολη. Στην πραγματικότητα όμως φαίνεται ότι παρά το νεαρόν της ηλικίας μου είχα πολύ περισσότερα εφόδια από οποιονδήποτε άλλον ήδη εκείνη την εποχή. Απλώς δεν μου άρεσε αυτό να γίνει έτσι, χωρίς μια διαγωνιστική διαδικασία.

Ποιες ήταν για σας οι επιρροές, οι αναφορές, τα παραδείγματα ζωής;
Πάνω απ’όλα μία καλλιέργεια από το σπίτι, από την οικογένεια. Η μητέρα μου αγαπούσε πάρα πολύ τα γράμματα, ήταν προικισμένη και σε αυτό. Διάβαζε ποίηση, διάβαζε συγγραφείς και έγραφε και η ίδια. Πέθανε πολύ νέα, πενήντα ετών. Ήταν αναγκασμένη να εργαστεί σκληρά γιατί ο πατέρας είχε πεθάνει επίσης πολύ νέος αλλά από παιδικής ηλικίας μάς είχε επηρεάσει στα γράμματα.
Γενικώς στην οικογένεια υπήρχε το ταλέντο του χεριού, του σχεδίου. Και τα τρία παιδιά είχαμε μεγάλη επιδεξιότητα. Μάλιστα σε ένα διαγωνισμό παιδικού σχεδίου απορριφθήκαμε ο αδελφός μου κι εγώ γιατί θεωρήθηκε ότι τα σχέδια ήταν επαγγελματιών ενηλίκων. Άδικο! Δεν μπήκαν στον κόπο να μας καλέσουν για να δουν ότι σε παιδική ηλικία ήμασταν σε θέση να σχεδιάσουμε όπως ένας ενήλικας.

Χρησιμοποιείτε εξαιρετικά τη γλώσσα. Χαίρεται κανείς να σας ακούει γιατί δεν ακούμε πια συχνά ωραία ελληνικά.
Αυτό πάλι είναι η επίδραση από το σπίτι, πρώτα από την οικογένεια -η λογική διατύπωση, το πλούσιο λεξιλόγιο- και μετά οι δάσκαλοι στο σχολείο. Άλλωστε εκείνη την εποχή όλα ήταν περισσότερο προσεγμένα και τα φιλολογικά μαθήματα είχαν κεντρική θέση στην εκπαίδευση ασχέτως αν πήγαινε κανείς στο κλασικό ή στο πρακτικό. Και μετά βέβαια ο Μπούρας, ο οποίος ήταν το πρότυπο γιατί στο Πολυτεχνείο είχε μείνει ακόμα περιθώριο και για άλλη επίδραση.

Ας μιλήσουμε για τα λατομεία μαρμάρου της Πάρου. Το παρελθόν τους είναι λίγο πολύ γνωστό, ποιο μπορεί να είναι το μέλλον τους;
Πρέπει να είναι ένα μέλλον άξιο της ιστορικής και της τεχνικής τους σπουδαιότητας. Είναι κεντρική η θέση τους στην ιστορία και τη δημιουργία πρώτα-πρώτα των έργων τέχνης στην αρχαιότητα και μετά βέβαια στην ιστορία αυτής της δημιουργίας που είναι η ιστορία της τέχνης, η ιστορία της αρχαίας πλαστικής γλυπτικής, δείγματα της οποίας βρίσκονται στα καλύτερα μουσεία του κόσμου. Τα καλύτερα όλων είναι από μάρμαρα του υπόγειου λατομείου στο Μαράθι.
Ο Φαύνος Μπαρμπερίνι, για παράδειγμα, στη Γλυπτοθήκη του Μονάχου, παρά τις μεγάλες διαστάσεις του, βγαίνει από ένα ογκοτεμάχιο που εξορύχθηκε κάποτε στο υπόγειο εκείνο λατομείο της Πάρου, όπου το κάθε κυβικό μέτρο κόστιζε σχεδόν εκατό φορές περισσότερο από ένα αντίστοιχο που εξορύσσετο σε υπαίθριο κανονικό ανοικτό λατομείο λόγω των πολύ ειδικών συνθηκών.
Πολλές δυσκολίες εκεί στο υπόγειο λατομείο γιατί το καλό μάρμαρο δεν έχει πολύ πάχος, είναι στρώμα, κι επίσης για να ελευθερωθεί πρέπει να αφαιρείται από πάνω μια μεγάλη μάζα, ένα άλλο στρώμα, αυτό που κυανίζει και μετά δεξιά αριστερά να γίνονται τάφροι με μεγάλη οικονομία γιατί αυτές πια θα είναι εις βάρος του πολύτιμου λευκού πετρώματος. Επομένως αυτό το λατομείο είναι ένας θησαυρός. Το πιο σπουδαίο βέβαια, το πιο ενδιαφέρον είναι η τεχνολογία που αναπτύχθηκε εκεί κάτω. Είναι μια τεχνολογία που υπήρχε ήδη από παλιά.
Στην Αίγυπτο, στα λατομεία της Τούρα, περίπου δύο χιλιάδες χρόνια παλιότερα είχαν εξορυχθεί λίθοι που σχημάτισαν την εξωτερική επιφάνεια των πυραμίδων. Επομένως αυτή είναι μια παλιά παράδοση η οποία χρησιμοποιήθηκε επίσης στην Πάρο και αργότερα εξακολουθούσε να χρησιμοποιείται σε πολύ μεγάλη έκταση στη ρωμαϊκή Κρήτη όπου είναι τα απέραντα υπόγεια λατομεία της Γόρτυνας. Και γύρω στην Κνωσό υπάρχουν τέτοια από την εποχή του μινωικού κόσμου. Και πού να αρχίσει κανείς, πού να τελειώσει;
Υπόγεια λατομεία υπήρχαν στη Σάμο για τα οποία έγραψε πρόσφατα ο Ηerman Kienast, ένα πολύ ωραίο άρθρο. Ή στη Ρώμη, τα απέραντα υπόγεια για το tufo, τεράστια λατομεία κι εκεί. Λοιπόν τα υπόγεια λατομεία είναι μια μεγάλη κληρονομιά και είναι παγκόσμια κληρονομιά.
Επομένως ένα μέρος σαν τα υπόγεια λατομεία είναι δεμένο πολύ σφιχτά με τον πολιτισμό, με την ανάπτυξη των πόλεων και ειδικότερα δε με τα εικαστικά έργα, ειδικά στην Πάρο, με τα καλύτερα αγαλματικά έργα του αρχαίου κόσμου που, όπως είπα, αποτελούν το καύχημα των καλύτερων μουσείων παντού. Άρα αυτά τα υπόγεια λατομεία στην Πάρο, στο Μαράθι, το πρώτο των Νυμφών, το άλλο του Πανός, είναι το ένα καλύτερο από το άλλο. Πιο γνωστό είναι των Νυμφών λόγω του αναγλύφου αλλά το άλλο του Πανός δεν νομίζω ότι υπολείπεται σε σπουδαιότητα και σε ενδιαφέρον. Αυτά απέχουν μεταξύ τους περίπου μισό χιλιόμετρο και ανάμεσά τους μεσολαβεί μια ωραία κοιλάδα.

Πριν φθάσουμε σ’αυτά, συναντάμε τις εγκαταστάσεις των εταιριών που διαδοχικά εκμεταλλεύτηκαν στους νεώτερους χρόνους αυτόν τον θησαυρό. Ακόμη εκεί πλανάται και η σκιά του Ανδρέα Κορδέλλα, που έγραψε μια σπουδαία μελέτη, έναν απολογισμό για τις προσπάθειες της Ελληνικής Εταιρίας Μαρμάρων. Ακόμη και πλοίο δικό τους είχαν, το «Πάρος», και τα εργοστάσια που ακόμα σώζονται. Εκεί βρίσκεται σήμερα ο πολιτιστικός σύλλογος «Αρχίλοχος», που στεγάζεται σε έναν από αυτούς τους χώρους στην Παροικιά.
Μπροστά στον προβλήτα ήταν το κυκλικό βάθρο ενός γερανού. Πέντε χιλιόμετρα σιδηροδρομικής γραμμής ένωναν τα λατομεία με το λιμάνι. Βαγόνια Decauville, διακλαδώσεις που οδηγούσαν σε καθένα από τα υπόγεια αλλά και σε άλλα υπαίθρια λατομεία γιατί μαζί με τα υπόγεια η Εταιρία εκμεταλλευόταν και τρία τέσσερα άλλα ανοικτά, συμβατικά λατομεία επιφανείας στην ίδια περιοχή. Επομένως αυτό είναι ένα σύνολο, που καλύπτει ιστορικά περίπου δυόμιση χιλιετίες και είναι ταυτοχρόνως κλασική αρχαιολογία, μνημείο της φύσεως αλλά και βιομηχανική αρχαιολογία της εποχής μας. Όλα μαζί στον ίδιο τόπο. Δεν ξέρω γιατί θα πρέπει κανείς να επιστρατεύσει επιχειρήματα για να υποστηρίξει κάτι που είναι αυτονόητο, ότι τέτοια μέρη έχουν προτεραιότητα στις επιλογές της τοπικής κοινωνίας όπως αυτή εκφράζεται μέσω των αρχόντων, εννοώ την Τοπική Αυτοδιοίκηση, πρώτα ο Δήμαρχος και μετά το Δημοτικό Συμβούλιο. Δεν ξέρω αν θα ‘πρεπε κανείς να πει πολλά για να πείσει αυτούς τους ανθρώπους για κάτι που είναι αυτονόητο. Δεν νομίζω ότι θα ‘πρεπε κανείς να βγει σε μία πλατεία και να αρχίσει να εξηγεί τις ηθικές αρχές βάσει των οποίων δεν πρέπει, ας πούμε, να κλέβουμε ή να σκοτώνουμε. Θεωρούνται αυτονόητα αυτά. Δεν καταλαβαίνω γιατί δεν είναι εξίσου αυτονόητο ότι η πολιτιστική κληρονομιά πρέπει να είναι στις προτεραιότητές μας και πρέπει να θυσιάζουμε γι’ αυτήν.
Πολλά λάθη έχουν γίνει και στην Πάρο αρχίζοντας από μία κακοσχεδιασμένη απόπειρα εκβάθυνσης του λιμανιού, με διάφορες πράξεις εκεί στην ιστορική παραλία. Τα μπαζώματα κατά μήκος της βόρειας ακτής της Παροικιάς, του ιστορικού οικισμού, ακριβώς στα πόδια του Κάστρου και σ’ όλο το μήκος, τα οποία ενταφίασαν και κάποιες αρχαιότητες που ήταν εκεί μέσα στο νερό και δεν πρόλαβε κανείς να τις μελετήσει ή να τις ανασύρει.

Ή τι να πει κανείς για την άκριτη χρήση του λευκού στην ανοικοδόμηση σε μεγάλες αποστάσεις οπουδήποτε στις πλαγιές ή στις ρεματιές στο νησί με τα λίγα δέντρα όπου ξαφνικά ξεφυτρώνει εδώ κι εκεί κάθε τόσο μια λευκή οικοδομή και συρρικνώνει τις πριν, έστω φαντασιακά, τεράστιες διαστάσεις του. Θέλω να πω ότι όλα σήμερα δείχνουν πιο μικρά και βεβαίως χρησιμοποιώντας το αυτοκίνητο οι αποστάσεις διανύονται γοργά και η παρατήρηση των ιδίων στοιχείων του τοπίου εκατό φορές αλλά φευγαλέα δεν ισοδυναμούν με μία φορά αλλά ήρεμα.

Κι έτσι μπορεί κανείς, ενώ έρχεται με το αυτοκίνητό του στην Πάρο ή στη Νάξο, να βλέπει φευγαλέα το ίδιο βραχάκι αριστερά και πέρα τον ανεμόμυλο. Οι εκατό φορές από δέκα δευτερόλεπτα δεν ισοδυναμούν καν με πέντε λεπτά, ήρεμης παρατήρησης από έναν ο οποίος κάθισε κοντά και κοιτάζει και σκέφτεται κι είναι ήρεμος. Για όλους αυτούς τους λόγους οι σημερινοί άνθρωποι είναι αδιάφοροι απέναντι στο τοπίο και μπορούν εύκολα να το καταστρέφουν και δεν συνειδητοποιούν καν ότι το σπίτι που το έχτισαν λευκό πάνω στην πλαγιά, το έχει τελειώσει το τοπίο, το έχει καταστρέψει. Μάλιστα έφτασε και το Υπουργείο Πολιτισμού πολλές φορές να θεσπίσει κανόνες μεταξύ των οποίων περιλαμβάνεται και η λευκότητα. Ιστορικά ποτέ δεν υπήρξε, μόνο στο κέντρο των οικισμών τα αρχοντικά σπίτια ήταν λευκά και μάλιστα όχι με τον επίπεδο σοβά αλλά με τον σαρδελωτό που έχει μια τραχιά επιφάνεια και αυτοσκιάζεται. Πιο έξω ήτανε απλώς τα φυσικά υλικά της πέτρας, οι δε κατοικιές, τα μιτάτα κι όλα αυτά στις εξοχές ήταν αυτονοήτως στο φυσικό χρώμα της πέτρας.

Λοιπόν μέσα σε αυτή την αλλόφρονα ανάπτυξη, το ωραίο μεγάλο αυτοκίνητο, το εξοχικό εδώ, το σπίτι εκεί, το άλλο εξοχικό αλλού, αυτός ο επιφανειακός τρόπος έχει κάτι το βέβηλο επάνω στη φύση, στο τοπίο. Με αυτόν τον τρόπο δεν περιμένει κανείς μια μεγάλη ευαισθησία εκ μέρους του μεγάλου αριθμού των ανθρώπων για τα μνημεία, για το κάθε Μαράθι και για το κάθε υπόγειο λατομείο. Όλα αυτά έχουν ενδιαφέρον για μία γρήγορη ματιά που απολήγει στο τέλος σε κάποια ταβέρνα. Είναι ένας υλισμός, ένας φοβερός υλισμός ο οποίος πλέον τους έχει φτάσει, νομίζω, τους συνανθρώπους μας σε μία κατάσταση που δεν υπήρξε παλιότερα και δεν το συνειδητοποιούν γιατί η αλλαγή δεν φαίνεται από τη μία ημέρα στην άλλη αλλά από τη μία δεκαετία στην άλλη.

Και θα μου πείτε τότε, τι να κάνουμε στο Μαράθι; Παρακολουθώ τώρα δεκαετίες, που διάφοροι σύλλογοι προσπαθούν, έχουν αλλάξει οι δημοτικοί άρχοντες κάμποσες φορές…
Το μόνο που έγινε εκεί είναι ένας λιθόστρωτος δρόμος, ο οποίος έχει απλώς κάποιες κατασκευαστικές λεπτομέρειες όμοιες μ’ εκείνες στην πεζοδρόμηση της Ερμού, στην Αθήνα. Ιδίως εκείνο το μαρμαράκι κομμένο από μηχανή με φαλτσάκι εκατέρωθεν. Οι δε κυβόλιθοι, που είναι από μάρμαρο, που κανονικά δεν θα‘πρεπε, είναι τετραγωνισμένοι από μηχανή κι απλώς είναι σκισμένοι στη μέση.

Επομένως το έξοδο γι’ αυτό το δρομάκι εμπεριέχει πλήρη κατεργασία με μηχανή αντί αυτού που θα ήταν δυνατόν να γίνει με μάζεμα λίθων από τα περισσεύματα, όπως έκαναν οι παλιοί εκείνοι αγνοί άνθρωποι που με πνεύμα οικονομίας χρησιμοποιούσαν το κάθε κομμάτι, τα άρμοζαν μεταξύ τους λογικά και έστρωναν με πολύ μικρή δαπάνη επιφάνειες, δρόμους, πλατώματα.
Το επόμενο το οποίο συμβαίνει είναι ότι μπαίνει ο κάθε άσχετος εκεί -και κυρίως νέοι- και αρχίζει και λερώνει με το σπρέι το εσωτερικό. Ιδίως εκεί που είναι τα πανάρχαια κατάλοιπα από ονόματα γραμμένα με μεγάλη προσοχή, κοκεταρία και σεμνότητα μερικές φορές. Αν δει κανείς το όνομα του Hallerstein, του μεγάλου αυτού ανθρώπου γραμμένο με μολυβάκι, θα παρατηρήσει ότι όλο μαζί καταλαμβάνει όσο τέσσερα δάχτυλα στο πλάτος, τόσο μικρά που δυσκολεύεσαι να τα διαβάσεις. Πήγαιναν τόσο σπουδαίοι άνθρωποι κι έγραφαν το όνομά τους, ενώ πολλοί είχαν χρησιμοποιήσει και κεριά για να φτάσουν εκεί στα διακόσια μέτρα, στα έγκατα. Και τώρα πάει ο καθένας με το κινητό βγάζει selfies και φωτογραφίζει και περνάει και μία με το σπρέι και σκεπάζει δέκα ονόματα από εκείνα που έγραψαν οι περιηγητές: ο Fauvel ή ο Choiseul Gouffier και είναι εκεί όλα μαζεμένα εκατό ονόματα.
Βλέπουμε λοιπόν ότι εκτός των βελτιωτικών ή προσθετικών έργων είναι και τα προστατευτικά. Τα μέτρα προστασίας νομίζω, είναι πιο επείγοντα από τα μέτρα ανάδειξης. Τα μέτρα ανάδειξης πρέπει να είναι προαιρετικά, αν υπάρχουν χρήματα, αν υπάρχει η συγκυρία αλλά τα μέτρα προστασίας είναι επείγοντα και θα έπρεπε κατά προτεραιότητα αυτά όλα να γίνουν και βέβαια κι όλα τα άλλα. Αυτή τη στιγμή υπάρχουν πολλοί οι οποίοι δουλεύουν ίσως ασυντόνιστα αλλά από τη στιγμή που οι δημοτικές αρχές δεν έχουν προωθήσει ένα θεσμικό πλαίσιο, όλα αυτά που ετοιμάζουν οι φιλότιμοι νέοι μελετητές, είναι κάπως θεωρητικά.

Ο Δήμος εν προκειμένω ή το Υπουργείο Πολιτισμού;
Ο Δήμος έχει πολύ μεγάλη ανάμειξη σε αυτά. Το Υπουργείο Πολιτισμού έχει επίσης ευθύνη αλλά το Υπουργείο ασκεί την προστασία κι ως εκεί είναι εντάξει. Και την ασκεί πάρα πολύ καλά αλλά για να γίνει ένα έργο, θα πρέπει να σχεδιαστεί από τον Δήμο και θα εγκριθεί από το Υπουργείο, αν το έργο είναι εντάξει, κι όλα θα προχωρήσουν. Αλλά πρέπει να είναι μέσα στις προτεραιότητες. Σε ένα νησί το οποίο έχει κερδίσει πάρα πολλά χρήματα από τον τουρισμό, δεν είναι δυνατόν να επανέρχεται συνεχώς αυτό το θέμα. Αυτοί οι οποίοι κερδίζουν, είναι εύλογο, ένα μέρος από το κέρδος να θεωρούν ότι πηγαίνει στο κεφάλαιο. Και κεφάλαιο, δεν είναι μόνο οι τέσσερις τοίχοι που έχτισαν αλλά και το μνημειακό δυναμικό του νησιού γιατί αυτό προσκαλεί τους επισκέπτες. Αν θεωρούμε ότι πάντοτε ακόμα και οι τελευταίοι θα ήθελαν μία καλύτερη προσφορά πνευματικού περιεχομένου, αξιοθέατου μορφωτικού κεφαλαίου, τότε νομίζω δεν έχει γίνει τίποτα σχεδόν, αναλόγως με τα εισοδήματα, για τα λατομεία στο νησί και για να μην πω ειδικότερα για τα λατομεία στους Λάκκους που έχουν γίνει χωματερή.

Σύμφωνα με την πληροφόρηση που έχουμε από τον Δήμο, υπάρχει ένα σχέδιο να δημιουργηθεί στο νησί ένα αιολικό πάρκο με ανεμογεννήτριες που θα έχουν ύψος εκατό μέτρα και θα είναι περίπου εκατό στον αριθμό.
Δεν πιστεύω ότι θα είναι τόσο πολλές γιατί το Αρχαιολογικό Συμβούλιο για πολύ μεγαλύτερα τοπία και ογκωδέστερα, περιορίζει δραματικά τον αριθμό των ανεμογεννητριών. Εν πάση περιπτώσει είναι θέμα που δεν το γνωρίζω καλά απλώς θεωρώ υπερβολικό ότι μπορεί να είναι εκατό στον αριθμό. Στο ύψος ναι, γιατί οι ανεμογεννήτριες πια είναι πανύψηλες παρόλο που δεν είναι υποχρεωτικά το πιο άσχημο πράγμα στον κόσμο. Στο τέλος εκφράζουν, ας πούμε, μία ανώτερη προτεραιότητα που είναι το ενεργειακό, μια παγκόσμια προτεραιότητα. Δεν πρέπει φυσικά να είναι κοντά σε ιστορικά τοπία, τα οποία είναι ευαίσθητα, κοντά σε μνημεία.
Η Πάρος βέβαια δεν είναι τόσο μεγάλη και τόσο υψηλές κατασκευές φαίνονται από παντού. Αλλά το Υπουργείο Πολιτισμού ξέρει να κάνει καλά τη δουλειά του, όπως γνωρίζω από πολλές άλλες περιπτώσεις που συζητήθηκε στο Συμβούλιο το θέμα ανεμογεννήτριες. Ένας συμβιβασμός είναι ούτως ή άλλως. Το ιδανικό θα ήταν να έρχεται η ενέργεια από το Αεικίνητον των φιλοσόφων αλλά δεν υπάρχει, ακόμη είμαστε δέσμιοι των μηχανών!

Πηγή: Περιοδικό Parola
Καλοκαίρι του 2017